“გარეჯი საქართველოა” – ეს ლოზუნგი არაფერს ნიშნავს, გარდა იმისა, რომ მასში მარტივი სიმართლეა გადმოცემული, გარეჯი ნამდვილად საქართველოა – ისტორიული ძეგლისა და აზრბაიჯან-საქართველოს სამომავლო ურთიერთობების შესახებ პოსტს სოციალურ ქსელში ისტორიის დოქტორი ლაშა დეისაძე აქვეყნებს და ორ შესაძლო ვარიანტსა და მის შედეგებს განიხილავს:
“ისტორიულად არა მხოლოდ გარეჯი, არამედ ტაო-კლარჯეთი, ლორე-ტაშირი, აღმოსავლეთ კახეთი ანუ საინგილო, სოჭი ისტორიული საქართველოს შემადგენლობაში იყვნენ. სამწუხაროდ, ქართული ტერიტორიების დიდი ნაწილი დაიკარგა ომების შედეგად.
მეცხრამეტე საუკუნეში რუსეთის იმპერიამ უკვე საკმაოდ შემცირებული ტერიტორიების მქონე ქართლ-კახეთისა და იმერეთის სამეფოები და სხვა ქართული სამთავროები დაიპყრო. მართალია, რუსეთს ჰქონდა წარმატებული მცდელობა თურქეთთან ომებში, რომ კვლავ იმპერიისთვის შემოეერთებინა აჭარა, ახალქალაქის ნაწილი, მაგრამ პირველი მსოფლიო ომის შემდგომ განსხვავებული რეალობის წინაშე აღმოჩნდა რუსეთის იმპერია და მასში შემავალი ხალხები. 1917-1918 წლებში რუსეთში განვითარებულმა მოვლენებმა მას (რუსეთს) კავკასიური კოლონიები დააკარგვინა და აღმოცენდნენ საქართველოს, სომხეთისა და აზერბაიჯანის დამოუკიდებელი რესპუბლიკები, რომელთა შორის სახელმწიფო საზღვრები დადგენილი არ იყო. მეტიც, 1918 წელს, ტერიტორიული დავის მიზეზით, ომიც კი გაიმართა სომხეთ-საქართველოს შორის, რომელიც საქართველოს გამარჯვებითა და ზავით დასრულდა.
ამგვარ გაურკვეველ სასაზღვრო-ტერიტორიულ ვითარებაში მყოფ ხსენებულ სამ დამოუკიდებელ რესპუბლიკას (საქართველო, სომხეთი, აზერბაიჯანი) საბჭოთა რუსეთმა ომის ძალით ჩამოართვა სახელმწიფოებრიობა და ისინი ერთ პოლიტიკურ სუბიექტად – ამიერკავკასიის სოციალისტური ფედერაციული საბჭოთა რესპუბლიკის სახით (1922 წ.) შეიყვანა მოდერზინებულ რუსულ იმპერიაში ანუ საბჭოთა კავშირში. ამ ფაქტს წინ უძღოდა ქართველი ინტერნაციონალისტების (იოსებ სტალინი, სერგო ორჯონიკიძე, ფილიპე მახარაძე, ბუდუ მდივანი და სხვ.) მიერ ქართული მიწების გასხვისება: საინგილო – აზერბაიჯანს; ლორე-ტაშირი – სომხეთს; ზემო ლარსი, ქვემო ლარსი, სოჭი – რუსეთს. ტაო-კლარჯეთი ლენინის რუსეთმა ქემალ ათათურქის თურქეთს გადასცა.
1936 წელს, ამიერკავკასიის სოციალისტური ფედერაციული საბჭოთა რესპუბლიკის დაშლის შემდგომ, მისი სამი წევრი (საქართველო, სომხეთი, აზერბაიჯანი), ცალ-ცალკე, დამოუკიდებელი სახით შევიდნენ საბჭოთა კავშირში, მაგრამ მათ შორის კვლავ არ იყო დადგენილი საზღვრები. გარეჯის მიდამოებში აზერბაიჯანელი მწყემსები ცხვარს აძოვებდნენ, იქვე იყო რუსული სამხედრო პოლიგონი… გარეჯში არსებული არცერთი მონასტერი ამ დროისთვის მოქმედი არ იყო. ბერთუბნის, უდაბნოსა და ჩიჩხიტურის მონასტრები აზერბაიჯანის სსრ-ს ტერიტორიად ითვლებოდა, თუმცა, საქართველოს სსრ-თან ოფიციალურად და საბოლოოდ საზღვარი არ იყო დადგენილი. საკითხი არც განიხილებოდა იმჟამად მწვავედ, რადგან ეს ერთი სახელმწიფო – საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი და მისი ტერიტორია იყო.
საქართველო-აზერბაიჯანის საზღვრის შესახებ მოლაპარაკებები მიმდინარეობდა ჯერ კიდევ საბჭოთა ეპოქაში, როდესაც საქართველოს სსრ კომპარტიის ცკ-ს პირველი მდივანი იყო ედუარდ შევარდნაძე, ხოლო აზერბაიჯანის სსრ კომპარტიის ცკ-ს პირველი მდივანი – ჰეიდარ ალიევი. შემდგომ მოლაპარაკებები გაგრძელდა ჯუმბერ პატიაშვილის საქართველოს სსრ ცკ-ს პირველი მდივნობისას, თუმცა, ყოველივე ამას არსებითი და ოფიციალური შედეგი არ მოჰყოლია… საბჭოთა კავშირის დაშლის მომენტისათვის, როდესაც საქართველო და აზერბაიჯანი აღდგნენ დამოუკიდებელ სახელმწიფოებად, ტერიტორიული პრობლემა არ იყო გადაწყვეტილი ამ ორ ქვეყანას შორის და ისტორიულ ქართულ მიწაზე, გარეჯში არსებული ხსენებული სამი მონასტერი აზერბაიჯანის ტერიტორიულ საზღვრებში მოექცა, თუმცა, არა სამუდამოდ, არამედ საზღვრების დადგენა კვლავ დღის წესრიგში იყო და არის. მოლაპარაკებები მიმდინარეობდა პრეზიდენტ მიხეილ სააკაშვილის ხელისუფლების დროსაც, თუმცა, ოფიციალურად საკითხი დღემდე კვლავ ღიაა.
ამჟამად, მთელი სიმწვავითა და სიცხადით განიხილება საქართველოსა და აზერბაიჯანს შორის გარეჯის ძირძველი ქართული მიწის ტერიტორიული პრობლემა. არსებობს ორი ვარიანტი, რათა გარეჯში მდებარე ის მონასტრები, რომლებსაც ამჟამად აზერბაიჯანი თავის ტერიტორიად განიხილავს, დაუბრუნდეს საქართველოს:
1. მოლაპარაკებები აზერბაიჯანთან;
2. ომი აზერბაიჯანთან.
რასაკვირველია, პირველ ვარიანტს არ გააჩნია ალტერნატივა, საკითხი უთუოდ უნდა გადაწყდეს ისტორიული სამართლიანობისა და სამართლის თანამედროვე პრინციპების საფუძველზე აზერბაიჯანთან დიალოგით და არა უმისამართო და ხშირად ჩვენი ქვეყნისთვის საშიში ბრალდებების გაჟღერებით, თუმცა, განვიხილოთ მეორე ვარიანტიც: აზერბაიჯანი ამჟამად რეგიონში გამარჯვებული და ძლევამოსილი სახელმწიფოა, ათ მილიონამდე მოსახლეობით (ეთნიკური აზერბაიჯანელი მსოფლიოში ოცდაათ მილიონზე მეტია, მათ შორის, საქართველოში არის 285 ათასამდე, რაც ჩვენი ქვეყნისთვის საყურადღებო გარემოებაა), ერთ-ერთი საუკეთესო შეიარაღებით, აზერბაიჯანს ასევე ჰყავს არა დეკლარირებული, არამედ რეალური მოკავშირე სახელმწიფოები. აზერბაიჯანთან საქართველოს ომი ნიშნავს ჩვენი ენერგომდგომარეობის სრულ განადგურებას და რაც ყველაზე საშიშია საქართველოსთვის – თურქეთთან, ირანთან (ზოგადად მუსლიმურ ქვეყნებთან) ღია კონფლიქტს.
ამჟამინდელ ვითარებაში, როდესაც საქართველოს საერთაშორისოდ აღიარებული ტერიტორიის 20%-ზე მეტი ოკუპირებული აქვს რუსეთის ფედერაციას და თბილისთან საკმაოდ ახლოს განლაგებულია რუსული საოკუპაციო ჯარი, ძალზედ საინტერესოა, რომელი სახელმწიფოს ინტერესებში შედის დაპირისპირება (მით უმეტეს საომარი მოქმედებები) საქართველოსა და აზერბაიჯანს შორის?! სწორედ, ამ გარემოებაზე პირუთვნელი მსჯელობა და სათანადო დასკვნის გამოტანა გახდის ნათელსა და ცხადს საკითხის ამჟამინდელი ქვედინებების რეალურ მიზეზს, არსსა და მიზანს.” წერს ისტორიის დოქტორი ლაშა დეისაძე-შარვაშიძე ფესიბუკზე.